Fitoestrogeny to hormony roślinne, odpowiedniki estrogenów stosowane jako skuteczny środek na łagodzenie objawów menopauzy. Czy rzeczywiście mają takie działanie? Jak je stosować i gdzie je znaleźć? Czy mogą zastąpić terapię hormonalną? Wyjaśniamy, czym są fitoestrogeny oraz czy ich stosowanie jest skuteczne i bezpieczne.
Czym są fitoestrogeny?
Fitoestrogeny to niesteroidowe związki roślinne, które budową chemiczną i działaniem przypominają naturalne estrogeny. Występują m.in. w roślinach strączkowych, a także w winogronach i liściach zielonej herbaty.
Dzielą się na różne grupy, m.in. izoflawony, kumestany, kalkony – w medycynie jednak największe znaczenie mają izoflawony (nazywane również flawonoidami)[1].
Działanie i właściwości fitoestrogenów
Fitoestrogeny, jako że wykazują działanie podobne (choć słabsze) do estrogenów, stosowane są jako bezpieczniejsza alternatywa dla terapii hormonalnych, które nie każdy może stosować.
W badaniach wykazano, że fitoestrogeny łagodzą objawy menopauzy, oferują one jednak również inne korzyści dla zdrowia, m.in. zmniejszają ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów[2].
Fitoestrogeny a menopauza
Objawy towarzyszące menopauzie mogą być dokuczliwe – od uderzeń gorąca i nadmiernej potliwości, przez objawy ze strony układu nerwowego (drażliwość, trudności z koncentracją), po zaburzenia nastroju, zmęczenie, zaburzenia snu, spadek libido, bóle głowy.
Wynikają one ze zmian hormonalnych. W celu ich złagodzenia lekarze niekiedy zalecają hormonalną terapię zastępczą (HTZ) – przyjmowanie hormonów może złagodzić objawy klimakterium[3].
Kobiety, które z różnych przyczyn nie mogą lub nie chcą stosować terapii hormonalnej, mogą stosować środki zawierające naturalne związki roślinne – fitoestrogeny.
W badaniach wykazano m.in., że ekstrakt izoflawonów sojowych złagodził uderzenia gorąca i nadmierną potliwość, zmniejszył uczucie zmęczenia, bóle i zawroty głowy oraz bóle stawowe[4].
Fitoestrogeny a osteoporoza
Osteoporoza to problem, który dotyka wiele kobiet w okresie menopauzalnym – gdy poziom estrogenów spada, kości stają się słabsze i bardziej podatne na złamania. Fitoestrogeny mogą pomóc w walce z tym schorzeniem.
Izoflawony mogą wspierać utrzymanie masy kostnej i zmniejszać utratę gęstości kości, a jednocześnie wspierają ich odbudowę.
Badania pokazują, że regularne spożywanie produktów bogatych w fitoestrogeny, np. soi, może wspierać zdrowie kości i zmniejszać ryzyko osteoporozy[5].
Fitoestrogeny a układ krążenia
Fitoestrogeny obniżają ciśnienie tętnicze krwi, ponadto działają ochronnie na mięsień sercowy. Mają właściwości antyoksydacyjne, co oznacza, że neutralizują szkodliwe substancje przyspieszające procesy starzenia i mogące prowadzić do chorób takich jak miażdżyca.
Dodatkowo pomagają one w produkcji tlenku azotu, który rozszerza naczynia krwionośne oraz zapobiegają tworzeniu się zakrzepów w żyłach przez zatrzymywanie zlepiania się krwinek[6].
Fitoestrogeny a starzenie się skóry
Fitoestrogeny mogą spowalniać procesy związane ze starzeniem się skóry. W miarę starzenia się produkcja kolagenu w naszym organizmie stopniowo maleje, co skutkuje powstawaniem zmarszczek i utratą sprężystości skóry.
Jednym z mechanizmów działania fitoestrogenów jest wspieranie syntezy kolagenu – białka, które odgrywa niezwykle istotną rolę w utrzymaniu jędrności i elastyczności skóry.
Fitoestrogeny na obniżenie cholesterolu
Fitoestrogeny mogą być cennym wsparciem w walce z podwyższonym poziomem cholesterolu, zwłaszcza gdy mowa o tzw. złym cholesterolu LDL, który przyczynia się do odkładania złogów tłuszczowych w naczyniach krwionośnych.
Obniżenie jego poziomu działa na korzyść zdrowia serca, bo zbyt wysoki poziom LDL może skutkować miażdżycą, czyli niebezpiecznym dla zdrowia zwężeniem naczyń krwionośnych[7].
Fitoestrogeny jako antyoksydanty
Fitoestrogeny są również antyoksydantami, dzięki czemu pomagają chronić organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Te ostatnie mogą uszkadzać komórki, przyspieszać procesy starzenia i zwiększać ryzyko rozwoju wielu chorób, w tym nowotworów i chorób serca.
Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym fitoestrogeny pomagają neutralizować wolne rodniki.
Czy fitoestrogeny są bezpieczne?
Fitoestrogeny są generalnie uważane za bezpieczne, szczególnie w ilościach, które można uzyskać z diety opartej na produktach roślinnych. Jednak ich spożycie w dużych dawkach, zwłaszcza w formie suplementów, może prowadzić do problemów zdrowotnych na tle hormonalnym.
U mężczyzn może to powodować obniżenie poziomu testosteronu, co często nie pozostaje bez wpływu na libido i płodność. U kobiet z kolei może zmniejszać produkcję progesteronu, zaburzając równowagę hormonalną i prowadząc do problemów z cyklem menstruacyjnym. Tego typu efekty uboczne są obserwowane zwłaszcza u osób wrażliwych na zmiany hormonalne.
Izoflawony, takie jak te obecne w soi, mogą być bardziej problematyczne w porównaniu z innymi fitoestrogenami, ponieważ mają silniejsze działanie estrogenopodobne.
Przeciwwskazania do stosowania fitoestrogenów
Mimo że fitoestrogeny dają wiele korzyści zdrowotnych, istnieją pewne przeciwwskazania do ich stosowania. Przede wszystkim powinny ich unikać osoby z zaburzeniami hormonalnymi, szczególnie te, u których występują nowotwory hormonozależne, takie jak rak piersi.
Fitoestrogeny, szczególnie izoflawony z soi, mogą oddziaływać na poziom hormonów, co w niektórych przypadkach może sprzyjać rozwojowi choroby lub osłabiać skuteczność leczenia. Ponadto ostrożność powinny zachować osoby z zaburzeniami tarczycy.
Gdzie występują fitoestrogeny?
Fitoestrogeny występują w wielu produktach, które można łatwo włączyć do codziennej diety.
Fitoestrogeny w żywności
Najbogatszym źródłem fitoestrogenów jest soja i jej przetwory, takie jak tofu. Można je też znaleźć np. w siemieniu lnianym, sezamie, pestkach dyni oraz innych roślinach strączkowych, takich jak ciecierzyca, soczewica, groch czy fasola.
Zawierają je też niektóre zboża, np. owies i żyto, a także warzywa i owoce, np. marchew, kukurydza, kapusta, jagody, śliwki czy winogrona[8].
Fitoestrogeny w ziołach
Fitoestrogeny można znaleźć także w wielu ziołach, a jednym z najbardziej znanych jest pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa). Roślina ta zawiera izoflawony, które mogą wspierać równowagę hormonalną, zwłaszcza u kobiet w okresie klimakterium.
Pluskwica groniasta jest składnikiem leku pochodzenia roślinnego Remifemin. Jest on skutecznym środkiem łagodzącym objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca, zaburzenia snu, niepokój, wahania nastroju.
Działanie pluskwicy opiera się na naturalnym wsparciu hormonalnym, co sprawia, że jest ona ceniona jako alternatywa dla tradycyjnej terapii hormonalnej.
Inne zioła zawierające fitoestrogeny to m.in. czerwona koniczyna, lukrecja, szałwia czy arcydzięgiel.
Skutki uboczne stosowanie fitoestrogenów
Fitoestrogeny, szczególnie w dużych ilościach, mogą powodować pewne problemy zdrowotne. Badania na zwierzętach wykazały, że dieta bogata w izoflawony, jak te obecne w soi, negatywnie wpływała na płodność[9]. Genisteina, czyli jeden z głównych fitoestrogenów w soi, może obniżać poziom progesteronu u kobiet i testosteronu u mężczyzn, co prowadzi do spadku libido i problemów z potencją.
Soja może zatem mieć mieszany wpływ na zdrowie. Z jednej strony duże dawki fitoestrogenów mogą zmniejszać ryzyko raka piersi, z drugiej zaś małe dawki mogą przyspieszać wzrost komórek nowotworowych i osłabiać działanie leków przeciwnowotworowych[10].
Bibliografia
[1] Helena Rotsztejn, „Znaczenie fitoestrogenów w świetle obecnej wiedzy”, Przegląd Menopauzalny 2005; 4: 47—50.
[2] Helena Rotsztejn, „Znaczenie fitoestrogenów w świetle obecnej wiedzy”, Przegląd Menopauzalny 2005; 4: 47—50.
[3] Przekwitanie i menopauza, Pacjent.gov.pl, [https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/przekwitanie-i-menopauza], dostęp: 11 października 2024.
[4] Danuta Szkutnik-Fiedler i in., „Rola terapii fitoestrogenowej w łagodzeniu dolegliwości u kobiet po menopauzie”, Ginekologia Polska 2010, nr 81, 929–934.
[5] Edyta Kwiatkowska, „Fitoestrogeny w zapobieganiu osteoporozie”, Przegląd menopauzalny 2007, nr 5, 306–309.
[6] Agnieszka Drosdzol-Cop, Monika Bojdys-Szyndlar, Fitoestrogeny w okresie menopauzalnym, Forum położnictwa i ginekologii, 19 lipca 2018, [https://www.forumginekologii.pl/artykul/fitoestrogeny-w-okresie-okolomenopauzalnym], dostęp: 11 października 2024.
[7] Edyta Kwiatkowska, „Fitoestrogeny – rola prozdrowotna i zawartość w produktach”, Borgis – Postępy Fitoterapii 2009, nr 2, 107–112.
[8] Edyta Kwiatkowska, „Fitoestrogeny – rola prozdrowotna i zawartość w produktach”, Borgis – Postępy Fitoterapii 2009, nr 2, 107–112.
[9] Aleksandra Maksym i in., “Możliwość postępowania dietetycznego w niepłodności”, Kwartalnik naukowy 2018, nr 3(35).
[10] Piotr Brzózka, Fitoestrogeny – czym są i gdzie się znajdują? Działanie i wpływ na organizm, Medme.pl, 5 czerwca 2024, [https://www.medme.pl/artykuly/fitoestrogeny-czym-sa-i-gdzie-sie-znajduja-skutki-uboczne,98813.html], dostęp: 11 października 2024.
