Menopauza, zwana również przekwitaniem lub klimakterium, to fizjologiczny okres w życiu kobiety, w którym dochodzi do wygaszenia jej funkcji rozrodczych. Hormonalna huśtawka – charakterystyczna dla tej fazy życia, miewa często niekorzystny wpływ na organizm i jest przyczyną licznych dolegliwości. Aby rozpoznać, że kobieta wchodzi w ten trudny okres, warto wiedzieć, jakie badania zrobić, by stwierdzić menopauzę.
Najczęstsze objawy menopauzy
Menopauza to proces, który zachodzi stopniowo i może trwać przez dłuższy czas. Ma on związek ze stopniowym wygaszaniem funkcji jajników, które jest spowodowane starzeniem organizmu oraz zmniejszeniem się liczby komórek jajowych.
Spadek poziomu estrogenów odpowiada za zdecydowaną większość objawów menopauzalnych. Należą do nich[1]:
- nieregularne miesiączki,
- uderzenia gorąca,
- nocne poty,
- problemy z zasypianiem/bezsenność,
- drażliwość, nerwowość, spadki nastroju,
- ogólne pogorszenie samopoczucia,
- suchość pochwy i spadek libido.
Jak sprawdzić, czy to menopauza? Poznaj badania!
Chociaż u większości kobiet menopauza pojawia się między 45 a 55 rokiem życia, objawy zwiastujące jej nadejście mogą występować już kilka lat wcześniej.
W przypadku wątpliwości (np. pojawiania się nieregularności w cyklu miesięcznym u kobiet przed 40 rokiem życia)[2], a także w celu potwierdzenia wejścia w fazę menopauzy u kobiet w wieku właściwym dla tych zmian hormonalnych, warto udać się do lekarza. Specjalista zleci wykonanie badań potwierdzających rozpoczęcie klimakterium.
1. USG z głowicą waginalną
Dopochwowe USG to skuteczna metoda potwierdzenia wejścia w okres przekwitania. Umożliwia ono zbadanie wnętrza macicy i zmierzenie szerokości endometrium (wewnętrznej wyściółki macicy), a także określenie, czy jajniki nadal produkują pęcherzyki Graafa.
Jeśli endometrium ma mniej niż 4 mm, pęcherzyki Graafa są niewidoczne, a od ostatniej miesiączki minęły co najmniej dwa miesiące, świadczy to o menopauzie.
2. Badanie ginekologiczne
Obniżony poziom estrogenów w trakcie menopauzy jest zauważalny w pochwie i w okolicy sromu. Tracą one elastyczność, a pochwa może być dodatkowo przesuszona. Badanie ginekologiczne pozwoli stwierdzić tego typu zmiany, wskazując na toczące się procesy menopauzalne.
3. Badanie poziomu hormonów płciowych (estradiol, FSH)
Badanie poziomu hormonów w krwi obwodowej jest bardzo skutecznym wskaźnikiem rozpoczęcia okresu menopauzy.
Poziom estradiolu znacznie spada po rozpoczęciu przekwitania i w okresie menopauzy wynosi 11,2-42 pg/ml (0,04-0,15 nmol/l), podczas gdy jego stężenie u kobiety w okresie rozrodczym wynosi[3]:
- w fazie folikularnej: 84-970 pg/ml (0,3-3,5 nmol/l),
- podczas owulacji: 13-330 pg/ml (0,48-1,17 nmol/l),
- w fazie lutealnej: 73-200 pg/ml (0,26-0,73 nmol/l).
FSH z kolei znacząco się podwyższa i w okresie menopauzalnym wynosi od 40 do 250 IU/I, by po zakończeniu klimakterium jeszcze wzrosnąć.
Normy FSH w okresie rozrodczym kobiety są następujące[4]:
- faza menstruacji: 3-12 IU/I,
- faza folikularna, pęcherzykowa: <12 IU/I,
- faza owulacyjna: 8-20 IU/I,
- faza lutealna: <10 IU/I.
4. Domowy test na menopauzę
Domowy test na menopauzę umożliwia wykrycie w moczu hormon FSH, którego poziom znacznie wzrasta w miarę wygasania funkcji jajników.
Można skorzystać z dwóch wariantów testu:
- płytkowy – mocz pobiera się do specjalnego pojemnika, skąd pipetą przenosi się kilka kropli na płytkę testu,
- strumieniowy – końcówkę testu umieszcza się bezpośrednio pod strumieniem moczu.
W obu przypadkach wynik pojawia się po około 5 minutach. Pojawienie się znacznika (zwykle fioletowej kreski) w okienku testowym świadczy o tym, że poziom FSH w moczu przekracza 25 mlU/ml, co może wskazywać, że proces klimakterium już się rozpoczął.
5. Hormon folikulotropowy (FSH)
FSH, czyli hormon folikulotropowy jest wydzielany przez przysadkę mózgową dla stymulacji wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Spadek reaktywności jajników na ten hormon oznacza, że ich funkcje rozrodcze wygasają, a to przyczynia się do wzrostu stężenia FSH we krwi.
Normy FSH dla kobiet w okresie menstruacyjnym kreują się na poziomie:
- faza menstruacji: 3-12 IU/I,
- faza folikularna, pęcherzykowa: <12 IU/I,
- faza owulacyjna: 8-20 IU/I,
- faza lutealna: <10 IU/I.
W okresie menopauzy stężenie tego hormonu wzrasta w miarę wygasania jajników, a norma dla tego okresu wynosi od 40 do 250 IU/I.
6. Hormon luteinizujący (LH)
LH, czyli lutropina jest również hormonem, który jest wydzielany przez przysadkę i ma kluczowy wpływ na proces owulacji. Jej poziom we krwi wzrasta, gdy jajniki uwalniają komórkę jajową.
Normy LH u kobiet w okresie rozrodczym wyglądają następująco[5]:
- faza folikularna: 2,4 –12,6 mlU/ml,
- owulacja: 14 – 95,6 mlU/ml,
- faza lutealna: 1,0 – 11,4 mlU/ml.
W okresie menopauzalnym stężenie LH wzrasta, by po zakończeniu przekwitania utrzymywać się stale między 7,7 a 58,5 mlU/ml.
7. Estradiol
Estradiol to hormon płciowy, który w okresie pokwitania reguluje żeńskie cechy płciowe i odpowiada za prawidłowy cykl miesiączkowy. W okresie menopauzalnym jego stężenie w krwi znacząco spada, co przyczynia się również do dolegliwości, jakie mogą być odczuwane przez kobiety w tym czasie (m.in. uderzenia gorąca, kłopoty ze snem, drażliwość, suchość pochwy).
Wpływ estradiolu na gospodarkę wapniową w okresie menopauzy i po nim może prowadzić również do spadku uwapnienia kości i w efekcie – osteoporozy[6].
Normy estradiolu wynoszą[7]:
- faza folikularna 30-200 pg/ml,
- owulacja 200-400 pg/ml,
- 100-200 pg/ml.
W okresie przekwitania stężenie tego hormonu spada, by po klimakterium wynosić poniżej 20 pg/ml.
8. Progesteron
Progesteron jest kolejnym hormonem żeńskim, którego odpowiedni poziom jest konieczny dla prawidłowego przebiegu procesów związanych z zapłodnieniem komórki jajowej, jej zagnieżdżeniem się w ścianie macicy i późniejszym podtrzymywaniem ciąży.
Spadek progesteronu w okresie poklimakteryjnym może powodować spadki nastroju, dolegliwości ze strony układu krążenia (zwłaszcza problemy z żyłami), jak również prowadzi do nadmiernego zatrzymywania wody w organizmie[8].
Normy progesteronu wynoszą[9]:
- faza folikularna: poniżej 0,1 ng/ml,
- owulacja: 0,121 do 12,0 ng/ml,
- faza lutealna: 1,83 do 23,9 ng/ml.
Po menopauzie stężenie progesteronu utrzymuje się między 0,05 a 0,126 ng/ml.
9. Hormony tarczycy
Badanie hormonów tarczycy (FSH, fT3 i fT4) może wyjaśnić pewne dolegliwości okresu menopauzy, wywołane zaburzeniami pracy tarczycy. Niektóre z objawów nieprawidłowości w funkcjonowaniu gruczołu tarczowego mogą bowiem przypominać dolegliwości okresu przekwitania (zmęczenie, drażliwość, nocne poty).
Badanie hormonów tarczycy jest istotne także u kobiet, które klimakterium mają już za sobą. W okresie pomenopauzalnym są one znacznie bardziej narażone na zaburzenia pracy tego gruczołu.
10. Wapń
Oznaczenie poziomu wapnia całkowitego we krwi to ważne badanie dla kobiet po 50 r.ż. Spadek estrogenów po menopauzie prowadzi bowiem do zmian gospodarki wapniowej, co z kolei może spowodować odwapnienie kości i osteoporozę. Norma dla pacjentek w okresie menopauzy i po nim wynosi od 8,60 do 10,20[10].
11. Fosfor
Odpowiednie stężenie fosforu wpływa na prawidłowe wchłanianie wapnia, co jest kluczowe w zapobieganiu osteoporozie w okresie menopauzy i po nim.
Dlatego kobiety w okresie przekwitania i po klimakterium powinny regularnie oznaczać również stężenie tego pierwiastka. Norma fosforu we krwi wynosi od 0,9 do 1,6 mmol/L czyli 2,8 do 5,0 mg/dL.[11]
12. Witamina D
Witamina D pośród innych prozdrowotnych właściwości, wpływa również na gospodarkę wapniowo-fosforanową – jest ona niezbędna dla prawidłowego wchłaniania wapnia, a co za tym idzie, stanowi element profilaktyki osteoporozy u kobiet w okresie menopauzy.
Ogólna norma witaminy D dla osób dorosłych waha się od 31 do 50 ng/ml[12].
Aby uzyskać informacje o konieczności wykonania badań, należy skonsultować się ze specjalistą. Może to być zarówno lekarz internista, jak i ginekolog (który przy okazji wykona badanie ginekologiczne). W razie wątpliwości lub wykrycia nieprawidłowości podczas wizyty specjalista zleci odpowiednie badania.
Mam menopauzę – jak mogę złagodzić objawy?
Aby wesprzeć organizm w tym trudnym czasie, warto szczególnie zadbać o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Istnieje wiele domowych sposobów na złagodzenie dolegliwości związanych z menopauzą – od zbilansowanej diety bogatej w witaminy, minerały i fitoestrogeny, przez relaks, odpoczynek oraz łagodną aktywność fizyczną[13].
Pomocą w dolegliwościach menopauzalnych mogą być również preparaty ziołowe, które zmniejszają męczące objawy – takie jak lek roślinny Remifemin, którego bogaty skład wpływa na łagodzenie m.in. napadów gorąca czy nadmiernego pocenia się.
Trzeba jednak pamiętać, że jest to jedynie dodatek do zdrowego stylu życia i zbilansowanej diety, który może wspomóc starania o dobre samopoczucie w okresie przekwitania.
Bibliografia
[1] Bielawska-Batorowicz, Eleonora. „Menopauza a jakość życia.” Chowanna 40 (1) (2013): 127-142.
[2] Bodera, Paweł, Sebastian Poznański, and Paweł Dobrzański. „Menopauza–fizjologiczny okres w życiu kobiety.” Przew Lek 5 (2005): 74-7.
[3] Rodwell, V. W., Bender, D., Botham, K. M., Kennelly, P. J., & Weil, P. A. (2018). Biochemia Harpera ilustrowana. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.
[4] Rodwell, V. W., Bender, D., Botham, K. M., Kennelly, P. J., & Weil, P. A. (2018). Biochemia Harpera ilustrowana. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.
[5] Rodwell, V. W., Bender, D., Botham, K. M., Kennelly, P. J., & Weil, P. A. (2018). Biochemia Harpera ilustrowana. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.
[6] „P-03 Andropauza i menopauza.” Endokrynologia Polska 4.56 (2005).
[7] Rodwell, V. W., Bender, D., Botham, K. M., Kennelly, P. J., & Weil, P. A. (2018). Biochemia Harpera ilustrowana. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa.
[8] WARENIK-SZYMANKIEWICZ, Alina; MĘCZEKALSKI, łażej. Progesteron mikronizowany. Jego właściwości oraz zastosowanie w ginekologii i położnictwie. 2005.
[9] Honour, J. W. (2018). Biochemistry of the menopause. Annals of clinical biochemistry, 55(1), 18-33.
[10] Honour, J. W. (2018). Biochemistry of the menopause. Annals of clinical biochemistry, 55(1), 18-33.
[11] Honour, J. W. (2018). Biochemistry of the menopause. Annals of clinical biochemistry, 55(1), 18-33.
[12] Dittfeld, A., Gwizdek, K., Koszowska, A., & Fizia, K. (2014). Wielokierunkowe działanie witaminy D. In Annales Academiae Medicae Silesiensis (Vol. 68, No. 1, pp. 47-52). Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach.
[13] Bielawska-Batorowicz, Eleonora. „Menopauza a jakość życia.” Chowanna 40 (1) (2013): 127-142.
