Menopauza a osteoporoza – jak są ze sobą połączone?

Menopauza jest trudnym okresem zmian w organizmie dla wielu kobiet. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że jest to czas, w którym ryzyko utraty masy kostnej i rozwoju osteoporozy jest największe. Jakie są przyczyny i objawy osteoporozy po menopauzie? Czy można jej zapobiec? Wyjaśniamy!

Czym jest osteoporoza pomenopauzalna?

Osteoporoza pomenopeuzalna to układowa choroba kośćca, która charakteryzuje się zmniejszeniem masy kostnej, w wyniku spadku poziomu estrogenów. Może to prowadzić do stopniowej, postępującej degradacji budowy tkanki kostnej beleczkowej i korowej co bezpośrednio wpływa na osłabienie szkieletu i zwiększone ryzyko złamań.

Niesie ono ze sobą ryzyko osłabienia kości i częstszych złamań. Osteoporoza w tym czasie jest związana z nagłym spadkiem poziomu estrogenów we krwi. Szacuje się, że w Europie cierpi na nią od 25 do nawet 30 proc. kobiet w wieku postmenopauzalnym^[1].

Dlaczego po menopauzie wzrasta ryzyko osteoporozy?

Osteoporoza u kobiet po menopauzie jest spowodowana nagłym spadkiem wytwarzania estrogenów przez jajniki. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że hormony te pełnią ważną funkcję w utrzymywaniu prawidłowej masy kostnej.

Regulują one m.in. funkcjonowanie komórek kości odpowiedzialnych za jej wytwarzanie i resorpcję, dzięki czemu możliwe jest zachowanie równowagi między tymi dwoma procesami^[2].

W trakcie menopauzy, gdy stężenie estrogenów we krwi gwałtownie spada, wzrasta aktywność komórek „rozpuszczających” tkankę kostną^[3]. Jest to bezpośrednią przyczyną ubytku masy kostnej, który postępuje znacznie szybciej w porównaniu do mężczyzn w tym samym wieku.

Objawy osteoporozy w okresie menopauzy

Osteoporoza w menopauzie zazwyczaj nie daje żadnych objawów do momentu wystąpienia pierwszego złamania^[4].

Najczęściej złamaniu ulegają kości przedramienia, trzony kręgów, bliższy koniec kości udowej czy kość ramienna. Są to tzw. złamania patologiczne, które powstają pod wpływem niewielkich urazów (np. po upadku), a u osób z prawidłową gęstością kości w takich lokalizacjach nie występują.

Niektóre kobiety z osteoporozą menopauzalną mogą odczuwać niespecyficzne bóle nóg, bóle kości lub kręgosłupa^[5]. Inne, rzadziej występujące objawy to m.in. cofanie się dziąseł, osłabienie siły mięśniowej, łamanie paznokci czy zmniejszenie ich wzrostu^[6].

Czynniki ryzyka osteoporozy postmenopauzalnej

Na osteoporozę po menopauzie najbardziej narażone są kobiety, które:

• stosują dietę ubogą w składniki odżywcze, przede wszystkim wapń i witaminę D;
• nie uprawiają sportu;
• palą papierosy;
• nadużywają alkoholu;
• mają genetycznie uwarunkowaną niską masę kostną;
• stosują przewlekle niektóre leki, np. glikokortykosteroidy, leki stosowane w chemioterapii nowotworów, radioterapia;
• cierpią na niektóre choroby, np. niedoczynność tarczycy, HIV/AIDS, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, nowotwory^[7].

Czy osteoporoza zawsze współwystępuje z menopauzą?

Nie, nie wszystkie kobiety po menopauzie chorują na osteoporozę. Prawdą jest jednak to, że przekwitanie przyspiesza utratę masy kostnej w pewnym stopniu u każdej kobiety. Niekiedy proces ten może zwiększyć swoje tempo nawet 10-krotnie^[8].

Badania wykazały, że w czasie menopauzy utrata masy kostnej może wzrosnąć z ok. 0,3 procent rocznie do nawet 5 proc. w trakcie trwania menopauzy^[9].

Sprawia to, że kobiety, które wyjściowo miały niską masę kości (np. w wyniku przewlekłego niedoboru witaminy D), są bardziej narażone na rozwój osteoporozy w porównaniu do innych kobiet i mężczyzn w tym samym wieku^[10].

Jak zapobiegać osteoporozie po menopauzie?

Osteoporozie po menopauzie nie da się w stu procentach zapobiec, jednak dzięki kilku sposobom można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub spowolnić jej postęp. Najważniejsze są tutaj zmiany w stylu życia, takie jak odpowiednia dieta, aktywność fizyczna czy rezygnacja z używek.

1. Zadbaj o dietę bogatą w wapń i witaminę D

Dieta jest niezwykle istotna u kobiet w okresie postmenopauzalnym. Powinna być bogata w źródła witamin i minerałów, w szczególności:

• witaminy D, którą można znaleźć np. w tłustych rybach;
• wapnia obecnego w mleku i przetworach mlecznych, soi, warzywach liściastych i fasoli;
• magnezu, którego duże ilości występują w nasionach i orzechach, produktach razowych i niektórych warzywach.

2. Stosuj preparaty roślinne dla kobiet w okresie menopauzy

Produkty zawierające ekstrakty roślinne mogą być bardzo pomocne w łagodzeniu uporczywych objawów menopauzy.

Jednym z dostępnych preparatów roślinnych jest lek Remifemin, który zawiera wyciąg z kłącza pluskwicy groniastej. Jest on skuteczny w łagodzeniu m.in. uderzeń gorąca, napadów potliwości czy trudności z zaśnięciem.

3. Sięgnij po terapię fitoestrogenami

Fitoestrogeny są związkami roślinnymi, które mają zbliżone działanie do estrogenów naturalnie obecnych w organizmie.

Badania wykazały, że mogą one być skuteczne w łagodzeniu niektórych objawów menopauzy (np. zimnych potów) i przypuszczalnie obniżają tempo spadku gęstości kości^[11].

Wciąż jednak nie jest wiadome, jak długotrwałe spożycie fitoestrogenów może wpływać na zdrowie. Istnieją przesłanki o tym, że nadmiar tych związków może zwiększać ryzyko otyłości czy niektórych nowotworów^[12]. Z tego powodu dietę bogatą w fitoestrogeny należy stosować krótkotrwale i najlepiej po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

4. Zachowaj odpowiednią aktywność fizyczną

Aktywność fizyczna jest niezwykle ważna dla utrzymania prawidłowej gęstości kości osób w każdym wieku. Pobudza ona tzw. remodeling kości, czyli proces tworzenia nowej tkanki kostnej i usuwania starej^[13].

Dlatego każda kobieta w okresie menopauzy i po niej powinna regularnie się ruszać. Mogą to być spacery, jazda na rowerze, pływanie, czy jakakolwiek inna aktywność, która sprawia przyjemność.

5. Rzuć palenie

Nikotyna zawarta w papierosach wpływa bardzo mocno na zdrowie kości. Spowalnia produkcję komórek tworzących kość (osteoblastów), przez co dominują procesy zmierzające do jej resorpcji^[14].

Ponadto papierosy ograniczają wchłanianie wapnia, który jest niezbędny do prawidłowej mineralizacji tkanki kostnej. To wszystko sprawia, że kobiety w okresie menopauzy, które chcą uchronić się przed osteoporozą, powinny w jak największym stopniu ograniczyć palenie papierosów.

6. Ogranicz spożycie alkoholu

Nadmierne spożycie alkoholu sprzyja pogłębianiu się osteoporozy po menopauzie. Nie dość, że ogranicza produkcję nowej tkanki kostnej, to dodatkowo przyspiesza jej rozkład. Z tego powodu kobiety w wieku okołomenopauzalnym powinny w jak największym stopniu ograniczyć spożycie alkoholu^[15].

7. Wykonuj cykliczne badania i kontroluj swój stan zdrowia

Kobiety między 50 a 70 rokiem życia mają możliwość profilaktycznego wykonania densytometrii w ramach ministerialnego Programu Profilaktyki Osteoporozy. Densytometria jest badaniem, które pozwala określić gęstość mineralną kości i na podstawie jego wyników można rozpoznać osteoporozę.

Istnieje również możliwość wykonania profilaktycznie badań laboratoryjnych, np. oznaczenie poziomu wapnia, parathormonu czy witaminy D we krwi. Trzeba jednak pamiętać, że nie są one wystarczające do postawienia diagnozy, a mogą jedynie wskazywać na konieczność pogłębienia diagnostyki o densytometrię.

Lekarz może również zlecić wykonanie badania rentgenowskiego, jeśli zachodzi podejrzenie złamania kości na podłoży osteoporozy.

Diagnoza osteoporozy postmenopauzalnej

Diagnostyka osteoporozy po menopauzie jest potrzebna zarówno do potwierdzenia choroby, jak i do wykluczenia innych możliwych przyczyn objawów.

Lekarz zapewne zaleci wykonanie podstawowych badań krwi, np. morfologii, parametrów stanu zapalnego, aktywność enzymów wątrobowych i fosfatazy alkalicznej, a także stężenie parathormonu, jonów wapnia i witaminy D3^[16].

Trzeba jednak pamiętać, że na podstawie powyższych badań można co najwyżej wysnuć podejrzenie osteoporozy, natomiast nie da się jej potwierdzić.

Do tego służy badanie densytometryczne, będące „złotym standardem” diagnostycznym. Pozwala bezpośrednio ocenić gęstość kości w porównaniu do wartości prawidłowych dla wieku danej osoby. Jego nieprawidłowy wynik (tzw. T-score poniżej -2,5) wskazuje na osteoporozę.

Jaki lekarz diagnozuje osteoporozę?

Początkowo przy podejrzeniu osteoporozy należy udać się do lekarza rodzinnego. Zaleci on wykonanie podstawowych badań, a także skieruje na dalszą diagnostykę do innych specjalistów. Dalszym wykrywaniem choroby i jej leczeniem zajmuje się zazwyczaj lekarz reumatolog.

Leczenie osteoporozy po menopauzie

W terapii osteoporozy postmenopauzalnej dostępnych jest kilka leków.

Zalicza się do nich:

• bisfosfoniany, które hamują resorpcję kości i zapobiegają dalszej progresji choroby;
• denosumab, przeznaczony przede wszystkim jako leczenie przy nietolerancji bisfosfonianów lub u kobiet z niewydolnością nerek;
• Teryparatyd i romosozumab u chorych z dużym ryzykiem złamań przed włączeniem bisfosfonianów^[17].

Warto pamiętać, że wzięcie leku wymaga konsultacji z lekarzem, który w zależności od diagnozy i indywidualnego przypadku pacjenta dobierze odpowiedni sposób leczenia.

Ponadto pacjentki z osteoporozą po menopauzie powinny codziennie suplementować wapń i witaminę D. Ważna jest również odpowiednia dieta i aktywność fizyczna^[18].

Długość leczenia jest kwestią mocno indywidualną, jednak zazwyczaj trwa ono od 3 do 5 lat. Zbyt wczesne ukończenie leczenia może się wiązać z większym ryzykiem patologicznych złamań i progresji choroby.

Bibliografia

[1] Peacock K., Carlson K., Ketvertis K.M., Menopause [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507826/, 21 grudnia 2023 r., dostęp 9 maja 2024 r.

[2] Manolagas S.C., O’Brien C.A., Almeida M., The role of estrogen and androgen receptors in bone health and disease, „Nature reviews. Endocrinology” t. 9 nr 12 (2013), DOI: https://doi.org/10.1038/nrendo.2013.179, https://www.nature.com/articles/nrendo.2013.179.

[3] Ibidem.

[4] Ibidem.

[5] Keen M.U., Anil, Osteoporosis in Females [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559156/, 12 czerwca 2023 r., dostęp 9 maja 2024 r.

[6] The, What Are the Symptoms of Osteoporosis? [na:] „Healthline”, https://www.healthline.com/health/osteoporosis-symptoms#symptoms, 26 września 2014 r., dostęp 9 maja 2024 r.

[7] Ibidem.

[8] Ibidem.

[9] Ibidem.

[10] Ibidem.

[11] Rowe I.J., Baber R.J., The effects of phytoestrogens on postmenopausal health, „Climacteric” t. 24 nr 1 (2021), DOI: https://doi.org/10.1080/13697137.2020.1863356, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33395316/.

[12] Burgess L., What are phytoestrogens? Benefits and foods [na:] „Medicalnewstoday.com”, https://www.medicalnewstoday.com/articles/320630#risks, 17 stycznia 2018 r., dostęp 9 maja 2024 r.‌

[13] Proia P., Amato A., Patrik Drid, i in., The Impact of Diet and Physical Activity on Bone Health in Children and Adolescents, „Frontiers in endocrinology” t. 12 (2021), DOI: https://doi.org/10.3389/fendo.2021.704647, https://www.frontiersin.org/journals/endocrinology/articles/10.3389/fendo.2021.704647/full.‌

[14] Al-Bashaireh A.M., Haddad L.G., Weaver M., i in., The Effect of Tobacco Smoking on Bone Mass: An Overview of Pathophysiologic Mechanisms, „Journal of osteoporosis” t. 2018 (2018), DOI: https://doi.org/10.1155/2018/1206235, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6304634/.

[15] Allison R., Alcohol overuse: cutting to the bone [na:] „Research Outreach”, https://researchoutreach.org/articles/alcohol-overuse-cutting-to-the-bone/, 20 listopada 2018 r., dostęp 9 maja 2024 r.

[16] Ibidem.

[17] Ibidem.

[18] Ibidem.