Zbyt wczesne przekwitanie wbrew pozorom nie jest rzadkim problemem — szacuje się, że dotyka ok. 1 proc. kobiet na całym świecie. Niestety może mieć ono poważne konsekwencje dla zdrowia. Warto więc znać potencjalne objawy, aby móc szybko zadziałać w razie potrzeby. Jakie są przyczyny przedwczesnej menopauzy? Jak przebiega jej diagnostyka i leczenie? Wyjaśniamy!
Co to jest przedwczesna menopauza?
Przedwczesna menopauza (zwana inaczej przedwczesną niewydolnością jajników, POI z ang. primary ovarian insufficiency) to menopauza, która pojawia się u kobiet przed ukończeniem 40 roku życia. Szacuje się, że dotyka ona ok. 1 proc. wszystkich kobiet i może mieć poważne długofalowe konsekwencje dla zdrowia[1].
Z kolei o wczesnej menopauzie mówi się, gdy jej początek pojawia się u kobiet w wieku 40-45 lat[2]. W obu przypadkach objawy są bardzo podobne i przypominają tradycyjne przekwitanie.
Jakie mogą być przyczyny przedwczesnej menopauzy?
Przyczyn przedwczesnej menopauzy może być bardzo wiele. Czasami wynika ona z predyspozycji genetycznych (gdy np. wystąpiła u kogoś z najbliższej rodziny), jednak znacznie częściej przyczyniają się do niej niektóre czynniki środowiskowe czy choroby.
Do najważniejszych przyczyn wczesnej menopauzy są zaliczane:
- przebycie chemioterapii nowotworów złośliwych;
- przebyte w przeszłości operacje na jajnikach, np. usunięcia jajników;
- operacje usunięcia macicy;
- wczesną (przed 10 rokiem życia) pierwszą miesiączkę;
- zaburzenia chromosomalne, np. zespół Turnera czy zespół łamliwego chromosomu X;
- niektóre choroby autoimmunologiczne, np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Crohna, choroby tarczycy;
- palenie papierosów;
- zespół przewlekłego zmęczenia;
- infekcje HIV, AIDS;
- przebycie świnki w przeszłości.
Objawy przedwczesnej menopauzy
Początki zbyt wczesnej menopauzy można rozpoznać po charakterystycznych symptomach, które bardzo przypominają klasyczne dolegliwości w okresie przekwitania.
Do najczęściej zgłaszanych objawów przedwczesnej menopauzy zalicza się nieregularne miesiączki, skrócenie cyklu, zanik miesiączki, problemy z płodnością, uderzenia gorąca czy nocne poty.
Niektóre kobiety skarżą się również na wypadanie włosów, przybieranie na wadze, kołatania serca, bóle mięśniowo-stawowe i spadek libido. Częste są również problemy z zaśnięciem, wahania nastrojów, rozdrażnienie, przewlekłe zmęczenie. Niekiedy zauważalne jest zmniejszenie nawilżenia pochwy, a także suchość skóry, oczu czy ust[3].
Skutki zdrowotne wczesnej menopauzy
Skutki przedwczesnej menopauzy dla zdrowia mogą być bardzo poważne. Zwiększa ona bowiem ryzyko rozwoju:
- osteoporozy, ze względu na obniżenie poziomu estrogenów i ograniczenie ich wpływu ochronnego na kości;
- wczesnej miażdżycy i związanych z nią chorób układu krążenia (np. zawału serca, choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu);
- bezpłodności, ponieważ na chwilę obecną nie jest możliwe odwrócenie menopauzy, a jedynie uzupełnianie brakujących hormonów;
- zaburzeń psychicznych i chorób neurologicznych[4];
- niektórych chorób autoimmunologicznych, np. tocznia rumieniowatego układowego czy reumatoidalnego zapalenia stawów[5].
Kobiety po przedwczesnej menopauzie mają również zwiększone ogólne ryzyko przedwczesnego zgonu[6].
Jak zdiagnozować przedwczesną menopauzę?
Diagnostyka przedwczesnej menopauzy opiera się zarówno na objawach zgłaszanych przez pacjentkę, jak i badaniach laboratoryjnych.
Na menopauzę wskazuje podwyższony poziom gonadotropin (FSH powyżej 40 mIU/ml), utrzymujący się przez minimum 2-4 tygodnie. Zazwyczaj ocenia się to przy pomocy dwóch pobrań krwi na przełomie miesiąca[7].
Ponadto w badaniach laboratoryjnych utrzymuje się także obniżony poziom estradiolu. Czynnikiem wskazującym na to, że doszło do przedwczesnego wygaszenia czynności jajników, jest zmniejszenie ich wielkości w badaniu USG[8].
Dodatkowo wykonuje się testy, które pozwalają na wykluczenie innych przyczyn zaniku miesiączki. W pierwszej kolejności jest to test ciążowy, czyli oznaczenie stężenia beta-HCG we krwi. Bada się także funkcję tarczycy, nadnerczy czy przysadki.
Ponadto każda kobieta z rozpoznaną przedwczesną menopauzą powinna regularnie wykonywać badania, które pozwolą wykryć jej możliwe powikłania (np. cukrzycę, osteoporozę). Są to:
- stężenie lipidów we krwi;
- poziom glukozy we krwi;
- poziom wapnia we krwi;
- badanie gęstości kości.
Leczenie przedwczesnej menopauzy
W leczeniu przedwczesnej menopauzy wykorzystuje się przede wszystkim hormonalną terapię zastępczą (HTZ), składającą się najczęściej z estrogenów i gestagenów. Obecnie leczenie pozwala złagodzić intensywność objawów (np. uderzeń gorąca, nadpotliwości), jednak nie jest w stanie zatrzymać procesu wygasania jajników ani go cofnąć[9].
Hormonalna terapia zastępcza może także zmniejszyć ryzyko rozwoju przedwczesnej miażdżycy, a ponadto spowalnia proces utraty masy kostnej. Jej długotrwałe stosowanie (dłużej niż 5 lat) wiąże się jednak z większym ryzykiem rozwoju m.in. niektórych nowotworów (np. raka piersi), zakrzepicy czy udaru mózgu[10].
Decyzja o włączeniu hormonalnej terapii zastępczej powinna więc być poprzedzona dogłębną analizą potencjalnych korzyści i ryzyka, oraz wykonaniem odpowiednich badań diagnostycznych.
Domowe sposoby na przedwczesną menopauzę
W łagodzeniu objawów przedwczesnego przekwitania mogą pomóc również niektóre domowe sposoby, np. odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, zwiewny ubiór, zioła lub stosowanie dostępnych bez recepty ziołowych preparatów.
Dieta kobiet w czasie zbyt wczesnej menopauzy powinna być odpowiednio zbilansowana i zawierać źródła białka, zdrowych nienasyconych tłuszczy, a także wszystkich niezbędnych witamin i minerałów. Warto również sięgać po produkty bogate w fitoestrogeny — roślinne związki o działaniu zbliżonym do estrogenów. Są to m.in. rośliny strączkowe czy winogrona[11].
Ponadto zaleca się unikanie żywności tłustej, przetworzonej, a także bogatej w cukry proste (np. ciastka, ciasteczka, słodycze). Produkty te sprzyjają rozwojowi cukrzycy i chorób serca, które mogą nasilać menopauzalne objawy. Uczucie gorąca i nadmierna potliwość mogą być również prowokowane przez pikantne potrawy, kawę czy alkohol, dlatego warto również z nich zrezygnować[12].
Ulgę w tych dolegliwościach może przynieść również odpowiedni ubiór. Latem warto wybierać ubrania stworzone z naturalnych, oddychających materiałów (np. len czy bawełna). Natomiast zimą może sprawdzić się ubieranie na tzw. cebulkę — zdejmując wierzchnie warstwy w trakcie napadu gorąca, można pomóc złagodzić dyskomfort.
Przez cały rok należy dbać o regularne chłodzenie ciała, np. przy pomocy wiatraków bądź zimnych napojów.
Obok diety, znanych jest także wiele roślin, które mogą złagodzić objawy menopauzy. Wśród nich wymienia się m.in.:
- pluskwicę groniastą;
- niepokalanka;
- olej z wiesiołka;
- ziele dziurawca;
- żeń-szeń;
- czerwoną koniczynę;
- kozłka lekarskiego;
- szałwię lekarską[13].
Ekstrakt z pluskwicy groniastej zmniejsza intensywność i częstość uderzeń gorąca oraz zlewnych potów. Może również wesprzeć układ kostny i przyczynić się do spowolnienia rozwoju osteoporozy[14].
Jednym z preparatów, który zawiera ekstrakt z tej rośliny, jest lek Remifemin. Produkt ten przeznaczony jest dla kobiet w okresie menopauzy i pomaga złagodzić jej uporczywe objawy.
Stosowanie produktów łagodzących objawy menopauzy, może znacznie przyczynić się do poprawienia jakości i komfortu życia. W tym czasie warto okazać sobie wyjątkowo dużo wyrozumiałości i uwagi oraz bacznie przyglądać się wszelkim zmianom zachodzącym w organizmie.
Warto pamiętać o tym, że jeśli pojawiające się symptomy nie ulegają zmianie i są przyczyną naszego niepokoju, należy niezwłocznie skontaktować się z ginekologiem, który pomoże zdiagnozować problem, zaproponuje specjalistyczne rozwiązania danych dolegliwości i otoczy nas niezbędną opieką.
Bibliografia
[1] Okeke T., Ub Anyaehie, Cc Ezenyeaku, Premature Menopause, „Annals of medical and health sciences research” t. 3 nr 1 (2013), DOI: https://doi.org/10.4103/2141-9248.109458, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3634232/.
[2] Clinic C., Premature & Early Menopause: Causes, Symptoms & Treatment [na:] „Cleveland Clinic”, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21138-premature-and-early-menopause, 2022 r., dostęp 13 czerwca 2024 r.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Desai M.K., Roberta Diaz Brinton, Autoimmune Disease in Women: Endocrine Transition and Risk Across the Lifespan, „Frontiers in endocrinology” t. 10 (2019), DOI: https://doi.org/10.3389/fendo.2019.00265, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6501433/.
[6] Okeke T., Ub Anyaehie, Cc Ezenyeaku, Premature Menopause, „Annals of medical and health sciences research” t. 3 nr 1 (2013), DOI: https://doi.org/10.4103/2141-9248.109458, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3634232/.
[7] J. Tkaczuk-Włach. Zespół przedwczesnego wygasania czynności jajników. Przegląd menopauzalny 2011, tom 2, s. 163-167.
[8] Ibidem.
[9] Ibidem.
[10] Ibidem.
[11] Groves M., Menopause Diet: How What You Eat Affects Your Symptoms [na:] „Healthline”, https://www.healthline.com/nutrition/menopause-diet#foods-to-avoid, 23 listopada 2018 r., dostęp 13 czerwca 2024 r.
[12] Ibidem.
[13] Ansley, 10 Herbs and Supplements for Menopause [na:] „Healthline”, https://www.healthline.com/nutrition/menopause-herbs, 30 września 2020 r., dostęp 13 czerwca 2024 r.
[14] Ibidem.
